Jakōm czyńściōm mŏwy sōm słowa „ech”, „eś”, „eśmy”, „eście”?
Dōm za przikłŏd zdania zorty:
– Niy wiym, czamu ech tam poszoł.
– Ty to eś je ale wartki!
– Eśmy sōm ze Ślōnska.
– Kaj eście sie wykludziyły?
Roztōmiyły Panie,
elymynta „-(e)ch”, „-(e)ś”, „-(e)ście”, co ô nie pytocie, ône niy majōm statusu tajle mowy. Ône niy sōm samodzielne wyrazy we gramatycznym syńsie, chocioż jejich zopis, tzn. ôddzielynie ich spacyjōm ôd inkszych skłodnikōw we spōmnianych ôd Wos przikładowych wyrzekniyńciach, ôn by mōg to sugerować. Prowda pedzieć te elymynta to je tajla czasownikowych formōw abo żeby być barzij akuratny: to sōm fleksyjne kōńcōwki (gramatyczne morfymy), co informujōm ô ôsobie (piyrszyj: „(e)ch”, abo drugij: „(e)ś”, „(e)ście”) i liczbie (pojedynczyj: „(e)ch”, „(e)ś” abo mnogij: „(e)śmy”, „(e)ście”). We ślōnskim jynzyku (podobnie jak we polskim) te kōńcōwki mogōm stoć już przi fleksyjnym tymacie ôd czasownika, por. bp.: „widzioł(e)ch”, „widzioł(e)ś”, „widzieliście”, „widziałyście”, abo ôdrywać sie ôd niego i prziłōnczać nojczyńścij do inkszych tajli mowy, co stojōm przed czasownikym (nojczyńścij zaimkōw abo partykuły „że”), por. „Joch ci pedzioł”, „Jo żech ci pedzioł”; „Tyś to widzioł”, „Ty toś widzioł”, „Ty żeś to widzioł”; „Dobrzeście to pedzieli”, „Toście dobrze pedzieli”, „Dobrze żeście to pedzieli”. Jak widać, ruchōmość ôsobowych kōńcōwek ôd czasownikōw pokazuje sie we formach 1. ôsoby pojedynczyj liczby i 2. ôsoby pojedynczyj i mnogij ôsoby przeszłego czasu. Ôkrōm tego trefiōmy jōm we ôdmianie czasownika „być” we teroźnym czasie, por. „Alech jo je gupi”, „Ale joch je gupi”, „Ale jo żech je gupi”; „Toś ty je”, „To tyś je”, „To ty żeś je”; „Wyście sōm ze Ślōnska”, „Wy żeście sōm ze Ślōnska”, „Wy ze Ślōnskaście sōm”.
Jak sie rozchodzi ô elymynt „eśmy”, co stoji we prziwołanym ôd Wos zdaniu „Eśmy sōm ze Ślōnska”, to trza pedzieć, że fleksyjno kōńcōwka „-(e)śmy” nie ma typowo do ślōnskigo jynzyka, co w nim forma 1. ôsoby mnogij liczby przeszłego czasu ôd czasownikōw, jak tyż teroźnego czasu ôd czasownika „być” mo dycki analityczno forma, tzn. skłodo sie z zaimka „my” i formy 3. ôsoby mnogij liczby ôd czasownika, por. „godały my” || „my godały”, „poszli my” || „my poszli”, „my sōm” || „sōm my”, „my byli” || „byli my”.
Marcin Maciołek